AKADEMIA E KOSOVËS PËR SIGURI PUBLIKE Hyrje në lëndën: Aplikimi i teknologjisë informative në menaxhimin emergjent Ligjërues: Luan Gashi M.Sc. in Computer Science and Engineering, ICT CCNP Security, CCAI MCSE Server Infrastructure, MCT
Objektivat Të sqarojmë strategjitë përmes të cilave përdorimi i teknologjisë lehtëson menaxhimin e emergjencave Të ofrojmë shembuj të përdorimit të teknologjisë në menaxhimin emergjent Teknologjitë e rrjeteve Teknologjitë e komunikimeve Teknologjitë e zbuluesve të drejtpërdrejt dhe nga distanca Modelimi dhe simulimet digjitale Sistemet e informacionit Burimet e informacioneve Të shpjegojmë rolin dhe ndikimin e infrastrukturës teknologjike në menaxhim të emergjencave Ligjërues: Luan Gashi 2
Hyrje Të ashtuquajturat qytete inteligjente që u shfaqen në fund shekullin XX dhe fillim shekullin XXI kanë transformuar menaxhimin emergjent në mënyrën si është sot. Teknologjitë kompjuterike dhe të telekomunikacionit ofrojnë kombinim të resurseve dhe pajisjeve përmes të cilave lehtësohen të gjitha elementet vendimmarrëse të cilat përfshihen në menaxhimin e emergjencave Rrjetet e telefonisë mobile shërbejnë si bosht për të gjitha komunikimet dhe ofrojnë resurse të shumta dhe të ndryshme, por që ofrohen vetëm në situata të kufizuara si dhe me kosto të lartë Ligjërues: Luan Gashi 3
Shembuj të teknologjisë Telefonat (fiks & digjital) Pjatat satelitore Skaneret Faksi Kompjuterët personal Rrjetet lokale dhe të zgjeruara Kamerat digjitale Sistemet e gjeopozicionit Gjeo-sistemet e informacioneve Programet modeluese dhe simulative Stacionet lëvizëse (mobile) meteorologjike Ligjërues: Luan Gashi 4
Domosdoshmëria për teknologji Ndikimi i teknologjisë në menaxhim të emergjencave vazhdon të rritet. Kjo ka bërë që secili që është i involvuar në emergjenca të mësoj shpejt dhe të vazhdoj mësimnxënien për teknologjitë e reja Bill Gates thotë: një gjë është e qartë, ne nuk e kemi opsionin e kthimit prapa nga e ardhmja. Asnjeri nuk e ka veton e votës për ndikimin e teknologjisë në jetët tona...besoj që progresi do të vij deshëm apo jo, kështu që duhet të bëjmë më të mirën për jetën tonë e jo të përpiqemi ta parandalojmë këtë. Ligjërues: Luan Gashi 5
Strategjitë e implementimit të teknologjisë Faktorët njerëzor: Teknologjia duhet të jetë e lehtë për përdorim nga secili në procesin e menaxhimit emergjent Përdorimi i teknologjisë nuk duhet parë si diçka që u takon vetëm ekspertëve, ajo duhet të përdoret nga të gjithë Vazhdimësia e trajnimeve në përdorim të teknologjisë është pika kyçe që kjo teknologji të jetë sa më efektive në raste të krizave Ligjërues: Luan Gashi 6
Strategjitë e implementimit të teknologjisë Faktorët institucional: Institucionet publike zakonisht përballen me kufizimet financiare, argumentimi i rëndësisë së teknologjisë lehtëson aprovimin e fondeve Ekspeditat për teknologjitë e reja duhen parë si të dobishme dhe për këtë të ofrohen shërbime tek komunitetet përmes operacioneve jo-emergjente Ligjërues: Luan Gashi 7
Teknologjia si pjesë e Sistemit të Menaxhimit Emergjent Një sistem është një set (grup) i pjesëve të ndërlidhura dhe ndërvarura të organizuara për të prodhuar një tërësi të unifikuar Shembuj: Sistemi shoqëror Sistemi i makinerive të ndryshme Për kah kompleksiteti ekzistojnë tri lloje të sistemeve: Sistemet fizike, janë elementare Sistemet biologjike, janë me komplekse Sistemet sociale, janë më komplekset Ligjërues: Luan Gashi 8
Teknologjia si pjesë e Sistemit të Menaxhimit Emergjent Efektet ndërvepruese të pjesëve të një sistemi përcaktojnë reagimet specifike. Kësisoj, përgjigjja në fatkeqësitë natyrore apo ato të shkaktuara nga njeriu janë mjaft komplekse dhe kërkojnë ekspertizë individuale apo institucionale sistem të organizuar siç është Sistemi i Menaxhimit Emergjent Kur aplikohet teoria e sistemit në menaxhimin emergjent, na ofrohet një model i cili ndihmon të kuptuarit e reagimeve dhe ndikimin e tyre në situata të krizave Ligjërues: Luan Gashi 9
Teknologjia si pjesë e Sistemit të Menaxhimit Emergjent Kjo teori përdoret nga menaxheret e emergjencave për të nxjerr kuptimet themelore të teknologjive si ato të rrjeteve, komunikimeve, informacioneve, modelimeve dhe simulimeve për të krijuar Sistemin e Menaxhuar të Informacioneve në kuadër të menaxhimit emergjent Ligjërues: Luan Gashi 10
Lokal Pjesëmarrësit e mundshëm të një sistemi emergjent Policia, zjarrfikësit, ekipet mjekësore, shkollat, njësitë administrative, komunitetet e organizuara fetare, grupore, mediale, profesionale apo sportive Rajonal Transporti, shërbimet civile, laboratorët, siguria publike, institucionet edukative, organizatat humanitare dhe tjera joprofitabile Shtetëror AME, FSK, Agjencitë e ndryshme të shërbimeve civile Ligjërues: Luan Gashi 11
Pyetje: Si ndikon teknologjia në marrëdhëniet në mes pjesëmarrësve të një sistemi emergjent? Ligjërues: Luan Gashi 12
Infrastruktura e Teknologjisë Informative Infrastruktura e teknologjisë informative përfshinë sistemet dhe rrjetet kompjuterike, pajisjet komunikuese, treguesit e ndryshëm teknologjik si dhe programet aplikative. Infrastruktura e sistemeve kompjuterike mund të jetë personale, serverike apo e sistemeve të cilat kryejnë detyra specifike Infrastruktura e rrjeteve kompjuterike përfshinë rrjetet lokale, të zgjeruara (metropolitane, regjionale, kombëtare dhe ndërkombëtare), sistemin transmetues emergjent dhe internetin Ligjërues: Luan Gashi 13
Infrastruktura e Teknologjisë Informative Infrastruktura e teknologjisë komunikuese mundëson ndërkomunikimin duke ofruar mundësi të transmetimit te të dhënave në kapacitete të ndryshme deri në Gigabit për sekondë. Këtu përfshihen: fibrat optike, rrjetet pa tela, komunikimet satelitore, radio transmetimet, telefonia, video transmetimet dhe shërbimin e postes elektronike Infrastruktura e treguesve teknologjik mundëson marrjen e të dhënave të ndryshme nga zbuluesit dhe senzoret e caktuar. Këtu përfshihen: të dhënat meteorologjike, imazhet satelitore dhe të dhënat nga pajisjet e pozicionimit gjeografik, sistemet paralajmëruese Ligjërues: Luan Gashi 14
Infrastruktura e Teknologjisë Informative Infrastruktura e programet aplikative kompjuterike e mundëson modelimin dhe simulimin e situatave të ndryshme, të dhënat e të cilave përfshihen në sistemet softuerike për menaxhim të informacioneve Infrastruktura e sistemeve në përkrahje të vendimmarrjes e cila lehtëson procesin e vendimmarrjes në situata kritike duke ofruar modelime të këtyre situatave me informacionet përkatëse. Këtu përfshihen modelet e shpërndarjes kimike, modelet e evakuimit, modelet e përmbytjeve (hidrologjike) etj. Ligjërues: Luan Gashi 15
Infrastruktura e Teknologjisë Informative Infrastruktura e sistemeve të informacionit të cilat na japin të dhëna të ndryshme digjitale në distanca të afërta dhe të largëta Këtu përfshihen: programet lehtësuese për menaxhimin e operacioneve emergjente (CAMEO), sistemi gjeografik i informacioneve (GIS), të dhënat meteorologjike, referencat kimike, libraritë digjitale, të dhënat e aksidenteve, popullsisë etj. Ligjërues: Luan Gashi 16
Roli i teknologjisë në menaxhimin emergjent Teknologjia informative është një vegël e cila përdoret nga drejtuesit e emergjencave për të lehtësuar vendimmarrjen apo procesin e informacioneve në mbështetje të aktiviteteve për të ndihmuar minimizimin e ndikimit të fatkeqësive Ligjërues: Luan Gashi 17
Pyetje: Si e ndihmon teknologjia informative menaxhimin emergjent? Ligjërues: Luan Gashi 18
Roli i teknologjisë në menaxhimin emergjent Eliminimi i kohës joproduktive Eliminimi i letrave të panevojshme Ri-përdorimi i të dhënave të mëparshme Eliminimi i variacioneve të ndryshme përgjatë procedurave Eliminimi minimizimi i kohës për regjistrim te të dhënave, mbajtjes së shënimeve dhe punëve tjera administrative Përkrahje për rrjedhshmëri të procedurave dhe punës Automatizimi i proceseve të punës Ligjërues: Luan Gashi 19
Teknologjia dhe zgjidhja e problemeve Teknologjia është asistent mjaft inteligjent për komunitetin e emergjencave në lehtësimin e procesit të vendimmarrjes Teknologjia nuk zëvendëson kreativitetin njerëzor. Teknologjia shërben si vegël për të analizuar dhe vendosur. I mbetet njeriut të marr vendimin e duhur në përputhje me të dhënat e ofruara nga teknologjia. Duhet patur kujdes nga mbingarkesa e informacioneve Ligjërues: Luan Gashi 20
Ndikimi i deritashëm i teknologjisë informative Teknologjia Ndikimi Celulare Rrjetet pa tela Interneti/rrjetet e bazuara ne IP Identifikimi radio-frekuencor si burim gjurmimi dhe logjistike Direktoritë e burimeve të internetit Softuerët për bashkëpunim dhe bashkëndarje Ushtrimet e bazuara në kompjuter Modelet mobile për situata Sisteme të automatizuara publike të lajmërimeve dhe raportimeve Gjeneratorët mobil elektrik Radio sistemet redundante Ndërveprimi, komunikim me ndjeshmëri prioritizuese Rritje të përgjegjësisë për situatën Rritje të përkrahjes për vendimmarrje si dhe gjurmim të resurseve dhe alokimit të tyre Shkathtësi më të mira organizative dhe procedurale Angazhim më i mirë i popullatës Infrastrukturë të qëndrueshme për dukshmëri dhe vazhdimësi të funksioneve shoqërore Ligjërues: Luan Gashi 21
Zhvillimet e mëtutjeshme të teknologjisë dhe pritjet Programe intelegjente adaptive për planifikim dhe reagim Integrimi i të dhënave ad-hoc në programet për bashkëpunim (blogje, uiki) Sisteme mobilizuese të vullnetarëve Komunikimi i dyanshëm me publikun Redundanca e rrjeteve komunikuese Redundanca e burimeve elektrike Radio komunikimeve të bazuara në softuer Shkurtimi i vonesave në transmetime te të dhënave, zërit dhe videove Ligjërues: Luan Gashi 22
Zhvillimet e mëtutjeshme të teknologjisë dhe pritjet Rrugëtim i bazuar në politika të menaxhuara sipas prioriteteve dhe ngarkesave për transmetimet dhe transportin gjatë emergjencave Rrjete të vet-menaxhuara dhe vet-riparueshme në raste krizash Rritje e sigurisë së rrjeteve dhe informacioneve Përkrahje për qendra të shpërndara (decentralizuara) operacionale të emergjencave Avancim të programeve lehtësuese për proces të vendimmarrjes Zhvillimi i mëtutjeshëm i simulimeve digjitale Sistem automatik i raportimit publik Programe të avancuara të menaxhimit të rrezikut sipas modelimeve Zhvillimi i teknologjive të menqura të infrastrukturave mbikëqyrëse Ligjërues: Luan Gashi 23
Përmbledhje Shembuj të përdorimit të teknologjisë në menaxhimin emergjent Teknologjitë e rrjeteve Teknologjitë e komunikimeve Teknologjitë e zbuluesve të drejtpërdrejt dhe nga distanca Modelimi Sistemet e informacionit Burimet e informacioneve Strategjitë e implementimit të teknologjisë Faktorët njerëzor Faktorët institucional Roli i teknologjisë në menaxhimin emergjent Eliminimi i kohës joproduktive Eliminimi i letrave të panevojshme Ri-përdorimi i të dhënave të mëparshme Eliminimi i variacioneve të ndryshme përgjatë procedurave Eliminimi minimizimi i kohës për regjistrim te të dhënave, mbajtjes së shënimeve dhe punëve tjera administrative Përkrahje për rrjedhshmëri të procedurave dhe punës Ligjërues: Luan Gashi Automatizimi i proceseve të punës 24
Referenca Ramesh R. Rao, Jon Eisenberg, and Ted Schmitt. The role of it in mitigation, preparedness, response and recovery. The national Academies Press (2007) Gates, Bill. The Road Ahead. Penguin Books: New York, 1996, Alter, Steven, Information Systems: A Management Perspective. Second Edition. Menlo Park, CA www.fema.gov www.nap.edu Ligjërues: Luan Gashi 25
Pyetje? Ligjërues: Luan Gashi 26